فایل بررسی عوامل رفع مسئولیت کیفری در فقه و حقوق جزاء

جزئیات و دریافت

بخشی از متن اصلی :

پيشگفتـار

مسئوليت كيفري از شرايط اوصافي بحث مي كند كه امكان منطقي تحميل مجازات را بر مرتكب جرم فراهم مي آورد گر چه بي ترديد تنها در فرض وقوع جرم سخن از تحميل مجازات صحيح و منطقي است اما ديري است كه صاحب نظران جزايي بر اين باورند كه مسئوليت كيفري در برابر جرم در گروي وصف خاص و مرهون حالت ويژه اي است نزد مرتكب كه در غياب آن تحميل كيفر بر او منطقاً و عقلاً ناممكن مي نمايد عنايت به همين وصف خاص كه از آن به (اهليت جزايي) تعبير مي كند در مقام جوهر و بن مايه مسئوليت كيفري است سبب شده تا نهاد مسئوليت كيفري موجوديتي متمايز از دو نهاد در جرم و مجازات يافته و مبحثي جداگانه و دامنه دار را در بخش حقوق جزاي عمومي خود اختصاص داده «جرم و مجازات» دو نهاد مهم جزايي اند كه به دو شكل متفاوت با مرتكب جرم ارتباط پيدا مي كنند يكي از مرتكب «صادر» و ديگري به مرتكب «تحميل» مي گردد حقوق جزا به تعيين و تحويل شرايط و او صافي در مرتكب مي پردازد كه در پرتو آنها از يك سو «صدور جرم» از مرتكب واز سوي ديگر «تحميل مجازات» بر وي امكان پذير مي شود گو اینکه شرايط لازم براي «صدورجرم» با شرايط ضروري براي «تحميل مجازات» بر هم انطباق كامل ندارد.

حقيقت اين است كه حقوق جزا تنها پس از آشنايي با مسئوليت كيفري مبتني بر تقصير بود كه مورد توجه قرار گرفت تا نگاهي عميق بر آن و عواملی كه دافع مسئوليت است را موضوع تحقيق قرار دهيم

رساله اي كه پيش دو خواننده گرامي قرار دارد به پايه چنين ديدگاهي از مسئوليت كيفري و عواملي كه در رفع مسئوليت كيفري موثر واقع مي شود و را مورد بررسي قرار مي دهد تا مجموعه كامل از اين مقوله مهم كه به صورت پراكنده و بدون جمع بندي و نتيجه گيري در كتب حقوق جزاء مورد بررسي قرار گرفته را مفصلا و به طور كامل ارائه داده باشيم تا به اميد آنكه اين اثر ناچيز مورد استفاده دانشجويان – دانش پژوهان و مشاوران حقوق و قضات و وكلا و علاقه مندان به علم حقوق قرار گيرد و در مجموع براي همه ما

فتح بابي به سوي نور و خير و موجب برانگيختن انديشه و صاحب نظران طرح مسائل حقوقی دقيقتري در اين زمينه و ساير مباحث مربوط باشد.

مقدمـه

مسئوليت در معني عام آن از نظر قانون شامل مسئوليت مدني و كيفري است و مسئوليت كيفري ناشي از جرم و يكي از بنيادهاي حقوقي است كه بدون اثبات آن، احقاق حق مفهوم عيني خود را از دست داده و صرفاً جنبه ذهني خواهد داشت زيرا در جريان رسيدگي به هر پديده جزايي يگانه عاملي که حق را از قوه به فعل در آورده به آن عينيت مي بخشد و به طور ملموس در اختيار صاحب حق قرار مي دهد، اثبات مسئوليت كيفري است.

به همين مناسبت نخستين پرسشي كه در ابتداي اين بحث مطرح خواهد شد اين است كه ببينيم تدبیر قانون گذار كيفري در مسئول شناختن افرادي كه قوانين جزايي را نقض مي كنند چيست؟

بطور كلي، الزام شخص به پاسخگويي در قبال تعرض نسبت به جسم و جان و مال و يا حيثيت ديگران، خواه به جهت حمايت از حقوق و آزادي هاي فردي انجام گيرد و خواه به انگيزه دفاع از جامعه به منظور برقراري تناسب منطقي بين مجازات وجرم و يا به عنوان اجراي عدالت و احقاق حق در بين مردم، صورت پذيرد، تحت عنوان ،مسئوليت كيفري مطرح مي شود كه از نظر حقوق جزاء تشخيص آن داراي اهميت زيادي است، زيرا تحميل كيفر و تعيین ميزان مجازات مرتكب جرم به عنوان نتايج و عواقب نامطلوب كاريكه انجام داد و مستلزم آن است كه مستحق كيفر، از نظر جسمي و رواني و رشد اهليت و ساير خصوصييات لازم در وضعي باشد كه توانايي درك صحيح اعمال و رفتار خود را داشته باشد تا بتوان جرم را به او نسبت داد يا به عبارت ديگر، مرتكب قابلييت انتخاب نتيجه مجرمانه را دارا باشد تا از نظر كيفري مسئول شناخته شود.

اثبات اين مسئله كه يكي از مسائل موضوعي حقوق جزا و علي القاعده به عهده مقامات قضايي

صلاحيت دار مي باشد. بايد در رسيدگي هاي قضايي اعم از مراهل تحقيق و دادرسي در مورد هر متهمي كيفيات مربوط به شخصيت مرتكب جرم براي احراظ و اثبات مسئوليت يا عدم مسئوليت كيفري مرتكب و صدور حكم مقتضي دقيقا مورد توجه وبررسي قرار گيرد بعلاوه در پاره اي از اوقات قانون گذار به علت وجود شرايط و كيفيات خارجي مربوط به وقوع جرم عمل مجرمانه مرتكب را تحت عنوان عوامل توجيه كننده و رفع كننده باعث زوال مسئوليت كيفري مي شناسد امعان در مسائل فوق اهميت بحث و شناخت مسئوليت كيفري را به خوبي روشن مي كند و نشان مي دهد تعيين حد و مرز و بيان ماهييت جامع و مانع مسئوليت كيفري بوسيله قانون گذار تا چه حدي مي تواند در احقاق حق و اجراي عدالت و حفظ نظم و امنيت در جامعه مؤثر باشد.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                              صفحه

1- پیشگفتار                                                                                                  1

2- مقدمه                                                                                                       2            

3- فصل اول- مفاهیم مسئولیت                                                                                                    4

مفاهیم مسئولیت)   الف- مفهوم لغوی مسئولیت                                                                    5

            ب- مفهوم کلی مسئولیت                                                                       6

            ج- مسئولیت در قرآن کریم                                                                     7

            د- مسئوليت اخلاقي                                                                             9

            هـ- مسئوليت اجتماعي                                                                                      10

جنبه های فردی و اجتماعی مسئولیت در فقه                                                                                    10

            الف- جنبه فردی مسئولیت                                                                    10

            ب- جنبه های اجتماعی مسئولیت در فقه                                                                 12

4- فصل دوم- مفاهیم مسئولیت کیفری                                                                               15

            مفاهیم مسئولیت کیفری                                                                                     16

            مسئولیت واقعی و انتزاعی                                                                                 17

            مقایسه مسئولیت با تکلیف                                                                                  19

            تفاوت میان مسئولیت و مجرمیت                                                                          20

5- فصل سوم- سابقه تاریخی مسئولیت                                                                               21  

سابقه تاريخي مسئوليت                                                                                                            22

هـ

            الف- سابقه مسئوليت در قديم الايام                                                                      24

بند اول- مختصات مسئوليت در قديم الايام                                                   25

1- ويژگي جمعي بودن مسئوليت                                                            25

2- تسري مسئوليت به اجساد و حيوانات                                                     27

3- موضوعي بودن مسئوليت                                                      31

            - در ایران باستان                                                                    31

            - در روم باستان                                                                    33

            - در یونان باستان                                                                  33

            ب- مسئولیت کیفری در دوران معاصر                                                                33

6- فصل چهارم) مسئولیت کیفری در اسلام                                                                                   36

مسئوليت كيفري در اسلام                                                                                                      37

            الف- تعریف و خصوصیات مسئولیت کیفری در اسلام                                              38

            ب- اصول حاكم بر مسئوليت كيفري در اسلام                                                        40

بنداول- شخصی بودن مسئولیت کیفری                                                    40

بند دوم- برقراری شرایط عمومی مسئولیت                                               42

بند سوم- اصل تساوی در مجازاتها                                                          43

بند چهارم- اصل قانونی بودن مجازاتها                                                     44

7- فصل پنجم) مسئولیت کیفری در مقررات جزایی ایران                                                      47

مسئوليت كيفري در مقررات جزايي ايران                                                                                     46

            الف- در قانون مجازات عمومی مصوب 1304                                                      46

            ب- در قانون اقدامات تامینی مصوب 1339                                                          47

            ج- در قانون مجازات عمومی اسلامی 1352                                                         48

            د- مجازات اسلامی مصوب 1307                                                                     48

8- فصل ششم) حدود و قلمرو مسئولیت کیفری                                                                 50

حدود و قلمرو مسئولیت کیفری                                                                                                  51

بخش اول- اهليت و انواع آن در حقوق جزا                                                                       51

            الف- اهلیت جنایی                                                                                       51

            ب- اهلیت مادی یا واقعی                                                                                52

            ج- اهليت جزائي                                                                                           53

            مقايسه اهليت جزايي با اهليت جنايي                                                                    54    

و

            اهليت جزايي و مسئوليت كيفري                                                                        54

بخش دوم- تقصير و مسئوليت كيفري                                                                                55

            قلمرو تقصير در حقوق جزا                                                                              57

الف- تقصير در قلمرو وسيع                                                                   57

بند اول- ادراك و اختيار، توأماً شرط اعتبار اراده                               60

بند دوم- اختيار، شرط منحصر اعتبار اراده                                                  60

ب- تقصير در قلمرو محدود                                                                 61

ج- نقد و بررسي، ارزيابي نظريات                                                           62

بخش سوم- اسناد و مسئوليت كيفري                                                                                63

            انواع اسناد           در حقوق جزا                                                                                     63

الف- اسناد يا انتساب مادي                                                                      63

ب- اسناد يا انتساب معنوي                                                                     64

            اسناد مادي و مسئوليت كيفري                                                                           65   

            اسناد معنوي و مسئوليت كيفري                                                                          66

9- فصل هفتم) اركان اهليت جزائي                                                                                   67

اركان و اهليت جزايي                                                                                                               68

ركن اول- ادراك                                                                                                         68

            الف- مفهوم ادراك و تمييز                                                                      70

            ب- نقش ادراك در مسئوليت كيفري                                                           72

            ج- عقل در مفهوم ادراك                                                                        73

            د- عقل در مقررات جزائي ايران                                                                        75

            هـ - عقل در حقوق جزائي اسلام                                                                          76

ركن دوم- اختيار                                                                                                        78

            مفاهيم و كاربردهاي اختيار                                                                     78

            الف- اختيار در لغت                                                                                         78

            ب- اختيار در مفهوم فلسفي                                                                   79

بند اول- عنصر قدرت                                                                        80

بند دوم- عنصر اراده                                                                          80

            ج- اختيار در مفهوم حقوقي                                                                   81

بند اول- مفهوم نقش اراده                                                                     81

ز

1- نقش اراده در ركن مادي جرم                                                                   82

2- نقش اراده در ركن رواني جرم                                                        83

بند دوم- مفاهيم گوناگون اختيار در حقوق                                                           83

1- اختيارات در لغت                                                                                   84

2- اختيار در تكاليف و جزائيات                                                                      84

ركن سوم- علم به قانون                                                                                                        85

            الف- مفهوم قانون                                                                                     85

بند اول- نص جزايي                                                                                  86

بند دوم- عدم مشروعيت جزايي                                                                      86

            ب- نقش علم به قانون                                                                                              87

بند اول- علم به قانون، عنصر سازنده سوء نيت جزايي                                          88

بند دوم- علم به قانون جزا، شرط شمول قانون                                                     88

بند سوم- علم به قانون، شرط ثبوت مسئوليت كيفري                                             88

بند چهارم- علم به قانون، شرط تحمل مجازات                                                     89

10- فصل هشتم) صغر(کودکی) در مسئولیت کیفری                                                                                90

عوامل رافع مسئوليت كيفري                                                                                                 91

علل عدم مسئوليت كيفري                                                                                                                 92

الف- علل توجيه كننده جرم يا علل مشروعيت                                                                             92

ب- عوامل رافع مسئوليت كيفري                                                                                            92

ج- علل معافيت از مجازات يا معاذير قانوني                                                                               93

طبقه بندي عوامل رافع مسئوليت جزايي و وجوه افتراق آن با ساير علل                                                          93

الف- طبقه بندي عوامل رافع مسئوليت كيفري                                                                             93

بند اول- عوامل تام رافع مسئوليت جزايي                                                                      93

بند دوم- عوامل نسبي رافع مسئوليت جزايي                                                       93

ب- وجوه افتراق با ساير علل عدم مسئوليت                                                                                94

بند اول- فرق عوامل رافع مسئوليت جزائي از علل مشروعيت                                 94

بند دوم- تفاوت ميان علل عدم انتساب با معاذير معاف كننده يا تخفيف دهنده مجازات 94

بند سوم- فرق بين عوامل عيني رافع مسئوليت كيفري و معافيت از مجازات              96

تأثير عوامل عيني رافع مسئوليت نسبت به ساير شركت كنندگان                                                     97

ح

تأثير عوامل عيني رافع مسئوليت كيفري و مسئله مسئوليت مدني                                                   97

خصوصيات ضمني قانون و عوامل عيني رافع مسئوليت كيفري                                              99

مقررات قانون ايران و خصوصيات ضمني عوامل رافع مسئوليت كيفري                                    100

مجرم در برخورد با علل رافع مسئوليت                                                                101

11- فصل نهم) جنون                                                                                                          102

كودكي و مسئوليت كيفري                                                                                                        103

تاريخچه ي مسئوليت كيفري اطفال                                                                                             103

طفل كيست؟                                                                                                                                    104

مفهوم بلوغ                                                                                                                                      108

الف- مفهوم علمي بلوغ                                                                                               108

ب- معيار بلوغ در قفسه                                                                                              110

            بند اول- معيار بلوغ در كتاب                                                                            110

            بند دوم- معيار بلوغ در سنت                                                                             111

            بند سوم- سخنان فقها در مورد علايم و سن بلوغ                                          111

اهميت جرايم اطفال                                                                                                    113

مسئوليت جزايي اطفال                                                                                                            114

مسئوليت جزايي اطفال در مراحل مختلف طفوليت و امتيازات هر دوره                                                  115

الف- مسئوليت جزايي اطفال غيرمميز                                                                              116

ب- مسئوليت جزايي اطفال مميز                                                                                  117

ج- مسئوليت جزائي اطفال در مرحله بلوغ                                                                      120

مسئوليت جزايي اطفال در قوانين ايران                                                                         121

الف- قانون مجازات عمومي ايران مصوبات 1304                                                          121

ب- قانون مجازات عمومي مصوب 1352                                                                     122

ج- قانون مجازات اسلامي مصوب 1361                                                                      123

مسئوليت اجزايي اطفال در اسلام                                                                                             125

الف- بلوغ                                                                                                            125

ب- ادراك يا تميز                                                                                                   126

بند اول- حقوقي                                                                                         127

بند دوم- جزائيات                                                                                       128

سن تمييز در حقوق جزاي اسلام                                                                                              129

ط

الف- سن عدم مسئوليت جزايي                                                                                   130

ب- سن مسئوليت جزايي نسبي                                                                                   130

ج- سن مسئوليت جزايي كامل                                                                       131

12- فصل دهم) جنون                                                                                                         133

جنـون                                                                                                                             133

سابقه تاريخي عدم مسئوليت جزايي مجائين                                                                                 133

جنون از مسايل موضوعي است                                                                                              135

تعريف جنون                                                                                                                                136

انواع جنون                                                                                                                                  137

اول- اختلالات سيستم عصبي                                                                         138

دوم- جنون اخلاق                                                                                                   140

سوم- ديوانگي ناشي از مصرف بي رويه مشروبات الكلي و مواد مخدر                                   140

ارزيابي يا نحوه احراز جنون                                                                                      146

الف- كارشناس رواني                                                                                              146

ب- همكاري كارشناس و قاضي                                                                                   147

جنون در قوانين سابق جزايي ايران                                                                                          148

جنون در قانون مجازات اسلامي                                                                                              149

ضوابط قانوني حاكم بر مفاهيم جنون                                                                                        150

آثار جنون                                                                                                                                    152

لزوم احراز جنون در حال ارتكاب جرم                                                                          155

الف- تقارن جنون يا جرم                                                                                          155

ب- تلازم جنون يا جرم                                                                                            157

ج- جنون كامل                                                                                                      157

تأديب مجنون                                                                                                                                158

تشريفات اداري نگاهداري مجنون                                                                                            158

مسئوليت مدني مجنون                                                                                                         159

13- فصل یازدهم) جبر و اشتباه                                                                                              160

بخش اول- مفاهيم اجبار                                                                                            161

الف- تعريف اجبار                                                                                      161

ب- اجبار و اختيار                                                                                      161

ي

ج- اجبار و اكراه                                                                                        164

د- خلاصه تفاوت هاي اجبار با اكراه و جنون واضطرار                                         167

بند اول- تفاوت اجبار و اكراه                                                             167

بند دوم- تفاوت اجبار و جنون                                                                        167

بند سوم- تفاوت اجبار و اضطرار                                                                    167

بخش دوم- انواع مختلف اجبار                                                                                    168

            الف- اجبار مادي                                                                                        168

بند اول- علل اجبار مادي                                                                  168

بند دوم- شرائط اجبار مادي                                                               168

اجبار مادي با منشأ دروني                                                                 173

ب- اجبار معنوي                                                                                        174

بند اول- اجبار معنوي خارجي                                                                        174

شرايط اجبار معنوي خارجي                                                              174

بند دوم- اجبار معنوي داخلي                                                              177

نقش انگيزه شرافتمندانه در مسئوليت كيفري                                                        177

نقش تحريك در مسئوليت كيفري                                                                      178

تحقيق اجبار در جرائم قابل تعزير                                                                    179

بخش سوم- بررسي اجبار در قوانين جزايي ايران                                                 179

الف- قانون مجازات عمومي                                                                          179     

ب- اجبار در قانون مجازات اسلامي                                                                 179

ضوابط قانوني حاكم بر اجبار                                                                         181

            الف- اكراه در قتل                                                                                       181

            ب- جرم بايد از مجازات هاي تعزيري باشد                                                         182

            ج- اجبار در غير مورد تعزيرات                                                                     182

شرايط اجبار رافع مسئوليت جزايي                                                                  182     

مسئوليت مدني در زمينه اجبار                                                                                   182

14- فصل دوازدهم- جهل و اشتباه                                                                                           183

بخش اول- مفاهيم جهل                                                                                             184

تعريف اشتباه                                                                                                        184

مقايسه مفهوم جهل و اشتباه و موارد مشابه آن                                                                 185     

            الف- جهل                                                                                                185

            ب- اشتباه                                                                                                 186

            ج- غلط                                                                                                   187

            د- خطا                                                                                                    188

            هـ - سهو                                                                                                 188

            و- غفلت                                                                                                  189

            ز- نسيان                                                                                                 189

تفاوت ميان جهل و نسيان                                                                                          190

جايگاه اشتباه در حقوق جزا                                                                                        192

            الف- اشتباه در قانون                                                                                   192

            ب- اشتباه در عمل                                                                                      194

بخش دوم- انواع جهل در اعمال حقوق عرفي                                                                  195

            الف- جهل مركب                                                                                       195

            ب- جهل بسيط (شبهه)                                                                                 197

بخش سوم- انواع جهل و جايگاه آن در فقه شيعه                                                   203

            الف- جهل و شبهه حكميه                                                                              204

            ب- جهل و شبهه موضوعيه                                                                          204

            ج- جهل تقصيري                                                                                       206

            د- جهل قصوري                                                                                        206

بخش چهارم- جايگاه جهل در حقوق اسلامي                                                                    207

            الف- جايگاه در جرائم مستوجب حد                                                                  207

            ب- جايگاه جهل و شبه در جرايم مستوجب قصاص و ديات                         210

            ج- جايگاه جهل، شبهه در جرائم مستلزم تعزيرات                                     214

بخش پنجم- قلمرو تأثير جهل بر مسئوليت كيفري در حقوق جزاي عرفي                                  217

            الف- تأثير جهل حكمي بر مسئوليت كيفري                                                         217

            ب- تأثير جهل موضوعي بر مسئوليت كيفري                                                     218

بخش ششم- قلمرو تأثير جهل بر مسئوليت كيفري در حقوق اسلامي                            218

            الف- ادله و مستندات تأثير جاهل بر مسئوليت كيفري                                             218

بند اول- ادله برائت                                                                         219

ل

بند دوم- قاعده درأ                                                                           220

بند سوم- روايات وارده در مورد معذور بودن جاهل                                              221

            ب- ادله و مستندات عدم تأثير جهل بر مسئوليت كيفري                                          225

بند اول- قاعده اشتراك احكام ميان عامل و جاهل                                       226

بند دوم- قاعده وجوب تعلم احكام                                                         227

بند سوم- فرض عالم بودن افراد به احكام اسلامي                                      227

            ج- اَلجَمعْ مَهما اَمكَن اُولي مِنَ الطَّرح(جمع عرفي ميان ادله بهتر از رد كردن آنهاست)228

بخش هفتم- قلمرو تأثير جهل بر مسئوليت كيفري در قوانين و مقررات جزايي ايران                    232

            الف- تأثير جهل بر مسئوليت كيفري در جرائم مستوجب حد                         232

1- جرم زنان                                                                                            233

2- حد مسكر                                                                                             234

3- جرم سرقت                                                                              235

            ب- تأثير جهل بر مسئوليت كيفري در جرائم مستوجب قصاص                                 236

بند اول- اشتباه در هدف (اشتباه در شخص طرف)                                                238

بند دوم- اشتباه در هويت مجني عليه (اشتباه در شخصيت)                           240

            ج- تأثير جهل بر مسئوليت كيفري در جرائم مستوجب ديه                           241

بند اول- جهل حكمي                                                                                   243

بند دوم- جهل موضوعي                                                                  244

خلاصه بحث                                                                                                                                247

فهرست منابع و مآخذ

این فایل به همراه چکیده، فهرست مطالب، متن اصلی و منابع تحقیق با فرمت word و قابل ویرایش در اختیار شما قرار می گیرد.

تعداد صفحات : 247