دانلود فایل بررسی حدود مسئوولیت پزشک خانواده

جزئیات و دریافت

این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.

فهرست مطالب
عنوان                                            صفحه
چكيده     1
مقدمه     2
الف)بیان مساله     2
ب )اهمیت و ضرورت تحقیق     3
ج ) سؤالات تحقیق    3
د ) فرضیه تحقیق    3
و ) پیشینه تحقیق    4
ه ) محدودیت های تحقیق    4
ز) روش تحقيق    4
ح ) ساختار تحقیق    4
فصل اول : كليات ( مفاهيم – تاريخچه )
مبحث اول : مسئوليت و اقسام آن     6
گفتار اول : تعريف مسئوليت     6
اول : تعريف لغوي مسئوليت     6
دوم : تعريف اصطلاحي مسئوليت     7
گفتار دوم : اقسام مسئوليت     7
بند اول : مسئوليت اخلاقي     8
بند دوم : مسئوليت حقوقي     8
الف : مسئوليت كيفري     9
ب : مسئوليت مدني و اقسام آن     10
1 - مفهوم مسئوليت مدني     10
2 - تعريف مسئوليت مدني قراردادي     11
3 - شرايط مسئوليت مدني قراردادي     11
4 - مسئوليت مدني غير قراردادي     12
بند سوم : مسئوليت انتظامي     14
بند چهارم : مسئوليت پزشكی     17
مبحث دوم : پيشينه تاريخي مسئوليت پزشک    17
گفتار اول : مسئوليت پزشك در ايران پيش از اسلام     18
گفتار دوم : مسئوليت پزشك بعد از ورود اسلام به ايران     19
گفتار سوم : مسئوليت پزشك در تاريخ معاصر ايران     21
بند اول : مسئوليت پزشك تا قبل از انقلاب اسلامي     21
بند دوم : مسئوليت پزشك بعد از انقلاب اسلامي ( شكل گيري طرح پزشك خانواده )    22
فصل دوم : مباني ، منابع و اركان مسئوليت مدني پزشك خانواده
مبحث اول : مباني مسئوليت مدني پزشك خانواده     26
گفتار اول : تئوري تقصير     26
بند اول : پيدايش تئوري تقصير     26
بند دوم : تعديل تئوري تقصير     28
گفتار دوم : تئوري خطر    30
بند اول : پيدايش تئوري خطر     30
بند دوم : تعديل تئوري خطر     32
گفتار سوم : نظريه مختلط     33
مبحث دوم : انتخاب مباني مسئوليت مدني در حقوق ايران     34
گفتار اول : انتخاب معيار     34
بند اول : تعريف لغوي تقصير     36
بند دوم: تعریف اصلاحی تقسیر     36
بند اول : مفهوم مسئوليت حرفه اي     39
بند دوم : ويژگي هاي مسئوليت حرفه اي پزشك خانواده     41
الف ) مسئوليت دو بعدي پزشك خانواده     41
ب ) عدم ضرورت قابليت پيش بيني خسارات توسط پزشك خانواده    43
مبحث سوم : منابع مسئوليت پزشك خانواده     44
گفتار اول : منابع اصلي    44
بند اول : قانون     45
بند دوم : قرارداد پزشك خانواده     45
الف- انعقاد قرارداد پزشك خانواده     46
ب - اوصاف قرارداد پزشك خانواده     46
1 - الحاقي بودن     46
2 – خصوصي يا اداري بودن    47
3 – مستمر بودن     50
4 – عهدي بودن     51
5 – مرتبط با نظم عمومي بودن     51
6- انساني و اجتماعي بودن     52
7- نا معين بودن     52
8 – تعهد به نفع ثالث بودن     54
ج-زوال قرارداد پزشك خانواده     55
1 – پايان مدت قرارداد    55
2 – فوت پزشك خانواده     56
3 – فسخ قرارداد    56
بند سوم : رويه قضايي    57
بند چهارم : منابع معتبر فقهي     58
گفتار دوم : منابع فرعي مسئوليت پزشك خانواده     59
بند اول : عقايد علماء حقوق     59
بند دوم : عرف     59
مبحث چهارم : اركان مسئوليت مدني پزشك خانواده     60
گفتار اول : خطاي شغلي پزشك خانواده     60
بند اول : مفهوم و علل خطاي شغلي پزشك خانواده     60
بند دوم : معيار خطاي شغلي پزشك خانواده     62
بند سوم : درجه خطاي شغلي پزشك خانواده     46
گفتار دوم : ورود خسارت ناشي از فعل پزشك خانواده     65
بند اول : اقسام خسارات وارده به بيمار ناشي از فعل زيان بار پزشك خانواده    66
الف- خسارات مادي     66
1 – خسارات ناشي از فوت فرصت     67
2 – خسارات ناشي از محروميت بيمار از نيروي كار خويش     68
ب : خسارات معنوي بيمار ناشي از فعل زيان بارپزشك خانواده     69
1 – تعريف خسارات معنوي     69
2 – مصاديق خسارات معنوي بيمار     70
3 – نحوه ارزيابي خسارات معنوي بيمار     71
ج- خسارات مختلط    73
گفتار سوم : شرايط مطالبه خسارت از پزشك خانواده     74
بند اول : مسلم بودن خسارت وارده     74
بند دوم : مستقيم بودن خسارت وارده     75
بند سوم : اجتناب از جبران مضاعف زیان توسط همکاران پزشک خانواده     76
بند چهارم : عدم قابليت پيش بيني خسارت     76
بند پنجم : رابطه سببيت     78
فصل سوم : تعهدات ، تخلفات و عوامل رافع مسئوليت پزشك خانواده
مبحث اول : گردش كار پزشك خانواده     80
گفتار اول : مرحله تشخيص بيماري     81
گفتار دوم : مرحله معالجه بيماري     82
مبحث دوم : ماهيت تعهدات پزشك خانواده     83
مبحث سوم : اقسام تعهدات پزشك خانواده     84
گفتار اول : مسئوليت پزشك خانواده ناشي از فعل همكاران خويش     85
بند اول : مفهوم قاعده مسئوليت ناشي از فعل غير     85
بند دوم : اقسام مسئوليت ناشي از فعل غير    86
الف - مسئوليت مدني قراردادي ناشي از فعل غير    87
ب - مسئوليت مدني قهري ناشي از فعل غير    89
بند سوم : شرايط اساسي براي ايجاد مسئوليت پزشك خانواده ناشي از عمل همكاران وي     90
الف- وجود رابطه گماشتگي    91
ب- تقصير همكاران وي در حين انجام وظيفه يا به سبب آن    93
گفتار دوم : تلاش براي حفظ سلامت محيط    95
گفتار سوم : درمان اوليه ي شخص بيمار و تدبير فوريت هاي پزشكي    96
گفتار چهارم : اعلام ولادت – وفات     97
گفتار پنجم : مراقبت ، درمان وپيشگيري از بيماري هاي خاص    98
مبحث چهارم : تخلفات انتظامي پزشك خانواده    99
گفتاراول : عدم بكارگيري حداكثر تلاش جهت بهبودي بيمار     99
گفتار دوم : تجويز خارج از فارما كوپه ( مجموعه دارويي كشور )    99
گفتار سوم : عدم رعايت تعرفه هاي خدمت درماني در طرح پزشك خانواده     100
گفتار چهارم : ترک محل خدمت بدون عذر موجه    101
گفتار پنجم : مسئوليت ناشي از ادامه درمان     102
گفتار ششم : ممنوعيت دريافت وجه در قبال معرفي بيمار به خدمات تخصصي    102
مبحث پنجم : عوامل رافع مسئوليت مدني پزشك خانواده     103
گفتار اول : حكم قانون     104
گفتار دوم : اسباب خارجي     104
بند اول : فورس ماژور     105
الف- تعريف فورس ماژور     105
ب- مصاديق فورس ماژور در ارتباط با فعل زيانبار پزشك خانواده     106
1- فوريت هاي پزشكی     106
2- فوت ، جنون ، سفرهاي اجباري پزشك خانواده     106
3- اعتصاب همكاران پزشك خانواده در تيم سلامت     107
بند دوم : فعل شخص ثالث     108
بند سوم : تقصير بيمار ( = زيان ديده )    109    
اول: نقش بيمار در ورود خسارت     109    
دوم: اقسام تقصير بيمار     110    
نتیجه گیری    111    
 پیشنهادات    115
منابع    116    
ضمائم    118    
چکیده انگلیسی    121    
چكيده
    طرح پزشک خانواده و نظام ارجاع از ابتدای سال 1385 در کشورمان به اجراء درآمد با اجراي این طرح رابطه قديمي و ساده پزشك و بيمار به يك رابطه حرفه اي و گروهي متمايل گرديده است زيرا با اجراي اين طرح حتی ساده ترين ‌خدمات عمومي پزشكي نيز با همكاري گروهي از متخصصين (پزشك ، ماما و پرستار و ...) ارائه مي گردد. اين اشخاص ساليان دراز به تحصيل پرداخته اند و به تخصص لازم رسيده اند. لذا حمايت از طرف ضعيف اين رابطه (بيمار) ضروري به نظر مي رسد.
    در اين تحقيق سعي شده است با بررسي منابع مسؤولیت پزشك خانواده ، تعهدات وي را در قبال بيمارانش مشخص سازيم . دستور عمل پزشك خانواده يكي از منابع بررسي مسؤولیت در اين تحقيق است كه پزشك خانواده را متعهد ساخته ، كليه ي خدمات ارائه شده در تيم سلامت (پزشك ، ماما و پرستار و ...) را برعهده داشته باشد. بدين ترتيب پزشك خانواده مسؤولیت ناشي از فعل غير(فعل همكارانش) را برعهده دارد . علاوه بر اين مطابق دستور عمل مربوطه وي مسئول حفظ سلامت محيط ، اعلام وفات و ولادت جمعيت تحت پوشش خود ، تدبير فوريت هاي پزشكي ، مراقبت و درمان بيماري هاي خاص است. از طرفي با انعقاد قرارداد معالجه با معاونت درمان و بهداشت شهرستان متعهد به درمان بيماران مي گردد كه در راه رسيدن به شفاي بيماران تحت پوشش خود با رعايت موازين فني و نظامات دولتي و آگاه نمودن بيمار از آثار و نتايج معالجه تلاش نمايد و در صورتي كه با بيماري مواجه گرديد كه درمان او از شايستگي و صلاحيت علمي او خارج است مكلّف است بيمار را به خدمات تخصّصي ارجاع دهد و تا درمان بيماري آن را تحت نظر قرار دهد .نهايتاً  اين تحقيق سعي در بررسي قلمرو مسؤولیت پزشك خانواده با بررسي منابع مسؤولیت وي دارد.

واژگان كليدي : مسؤولیت مدني، پزشك خانواده ، بيمار، تقصير

   
 
مقدمه
الف)بیان مساله:
     از جمله اشخاصی که در حوزه سلامت فعالیت می کنند ، پزشکان می باشند . پزشکان عمومی تنها مسئولیت تشخیص و درمان بیمار را بر عهده دارند با اجرای طرح پزشک خانواده در حوزه سلامت ، مسئولیت وسیع تری بر عهده پزشکان عمومی قرار گرفته است زیرا در غالب موارد پزشک خانواده یک پزشک عمومی است که وظیفه ای پیشگیری ، تشخیص ، درمان و ارتقاء سلامت بیماران بر عهده اوست بعلاوه تیم سلامت که شامل ماما و پرستار می شوند نیز تحت نظر او فعالیت می کنند بنابراین مسئوولیت ناشی از اقدامات همکاران خویش را نیز بر عهده دارد. همچنین پزشک خانواده نسبت به حفظ سلامت محیط جغرافیای مشخصی مسئول می باشد. لذا تعهدات پزشک خانواده محدود و منحصر به امور جاری پزشکی نیست.
     این تحقیق در پی یافتن مبانی و اسباب مسئوولیت پزشک خانواده است. همچنین سعی دارد میزان مسئولیت پزشک خانواده در قبال مراجعه کنندگان خود ، محیط جغرافیای که در آن فعالیت می کند و اشخاصی که تحت نظر او مسئول می باشند را مورد بررسی قرار دهد.
د)اهمیت و ضرورت تحقيق:
    مسؤولیت پزشكي يكي از مهمترين شقوق مسؤولیت تلقي مي گردد كه مبيّن مسؤولیت پزشك به جبران ضرري است كه در نتيجه اعمال و اقدامات خود به بيماران وارد كرده است اصطلاح مسؤولیت پزشكي در نظام ما جايگاهي ماندگار يافته است كه در واقع معادل اصطلاح ضمان طبيب در نظام فقهي مي باشد که در برگيرنده شقوق مختلف مسؤولیت اعمّ از مسؤولیت مدني ، مسؤولیت كيفري و مسؤولیت انتظامي مي باشد .
    مسؤولیت پزشكي هر چند از موضات قديمي مطرح شده در حقوق اسلام است امّا امروزه بابي جديد در اين رابطه گشوده شده است به اين معني كه دولت با وضع قواعد و مقرّراتي، از جمله اجراي طرح پزشك خانواده ، رابطه بين پزشك و بيمار را از يك رابطه قديمي ، شناخته شده در فقه خارج ساخته است و به يك رابطه ي حرفه اي و گروهي متمايل گردانيده به اين صورت كه با اجرايي شده طرح پزشك خانواده ، تيم سلامت كه متشكّل از پرستار ، ماما و بهورز مي باشد تحت نظارت و هدايت پزشك خانواده اقدامات درماني را جهت معالجه بيماران انجام مي دهد .
   پزشك خانواده شخصي است كه حداقل داراي دكتري حرفه اي پزشكي باشد و وظيفه ارتقاي سلامت بيماران ، پيشگيري ، درمان هاي اوليّه ، ثبت اطلاعات در پرونده سلامت و ارجاع و پيگيري بيمار به خدمات تخصصّي و تحت نظر قراردادن وي را برعهده دارد .
    نهايت سخن دراين تحقيق روشن نمودن وضعيت حقوقي قلمرو مسؤولیت پزشك خانواده مي باشد و از آنجا كه مسؤولیت او تحت عنوان كلّي تري بنام مسؤولیت حرفه اي قرار مي گيرد و غالباً مسؤولیت هاي حرفه اي توسط دستور عمل ها و آيين نامه ها با ابهام بيان مي گردد . لذا تبيّین و تشريح قواعد و مقررّات راجع به مسؤولیت پزشك خانواده ضروري به نظر مي رسد زيرا بررسي حدود مسؤولیت پزشك خانواده مسلتزم تحليل دقيق تعهدات قراردادي و تعهدات قانوني وي مي باشد .
    اين تحقيق براي عموم افراد جامعه ، به ويژه قضات ، وكلاي دادگستري ، دانشجويان حقوق و پزشكان مفيد واقع مي گردد و نتيجه گيري هاي آن نيز مي تواند مورد توجه قانونگذار واقع شود.
ب) سوالات تحقیق:
1-سؤال اصلی تحقیق:
      اقسام مسئولیت پزشک خانواده چیست ؟     
2-سوالات فرعی تحقیق
1-    منابع و اركان مسؤولیت پزشك خانواده شامل چه مواردي مي شود؟
2-    قرارداد معالجه پزشك خانواده داراي چه اوصافي مي باشد و چه تعهداتي براي وي ايجاد مي كند؟
3-    پزشك خانواده در قبال ساير همكاران خويش در تيم سلامت و جمعيّت (بيماران) تحت پوشش خويش چه تعهداتي را برعهده دارد؟
ج) فرضيه تحقيق:
اقسام مسئولیت پزشک خانواده شامل مسئوولیت اخلاقی ، مسئولیت حقوقی«کیفری – مدنی»و مسئولیت انتظامی می گردد.
هـ) پيشينه تحقيق:
از زمان اجرای طرح پزشک خانواده تا به حال تحقیق جامعی در خصوص تعیین قلرو مسئوولیت پزشک خانواده صورت نگرفته  لذا در این تحقیق ما قصد داریم میزان مسئوولیت او را مورد بررسی قرار دهیم.
و) محدوديت هاي تحقيق:
    در نظام حقوقي ايران وظايف دارندگان مشاغل حرفه اي همانند وكالت ، پزشكي و مهندسي و ... را قانون و آيين نامه هاي مربوطه مشخص مي سازد و در قرارداد بين دارندگان اين مشاغل و مشتريان آنان ، جزئيات مربوط به چگونگي انجام كار معمولاً به سكوت برگزار مي گردد. با بررسي منابع قانوني حاكم بر مسؤولیت پزشك خانواده و همچنين قرارداد معالجه وي مي توان دريافت كه مسؤولیت پزشك خانواده نيز از اين سكوت و ابهام مستثني نبوده.
     نويسنده با بضاعت علمي ناچيز خود كه عاري از عيب و ايراد هم نيست سعي نموده تا از خرمن علم ديگران خوشه چيني نمايد تا طرح موضوعي به اين شكل در مسؤولیت پزشك ميراثي براي آيندگان شود تا ديگران به فكرت عمارت و آباداني آن افتند .
و) روش تحقيق
    به طور كلي ، شيوه تحقيق حاضر ، روش توصيفي ، تحليلي و كتابخانه اي است ، بنابراين به توصيف پديده هاي مورد نظر پرداخته مي شود و با استفاده از اين روش روابط حقوقي ناشي از اين پديده ها مورد تجزيه و تحليل قرار مي گيرد.
ح) ساختار تحقیق
    موضوع اصلي بحث در اين تحقيق حدود مسؤولیت پزشك خانواده است به همين دليل ناگزير هستیم پاره اي از مسائل حقوقي مرتبط با قرارداد پزشك خانواده و تعهدات ناشي از دستور عمل اجرايی اين طرح را مورد بحث قرار دهيم .
لذا فصل اوّل را به كليّات اختصاص داده ايم به اين صورت كه تعريف مسؤولیت را بيان می کنیم و اقسام آن را معرفي خواهیم کرد سپس به تاريخچه موضوع می پردازیم . در فصل دوّم مباني ، منابع و اركان مسؤولیت پزشك خانواده را مورد بررسي قرار خواهیم داد و در فصل سوم تعهدات و تخلفات و عوامل رافع مسؤولیت پزشك خانواده را طي مباحث جداگانه اي تجزيه و تحليل می کنیم .                                                                                
 

فصل اول

كليات، مفاهيم و تاريخچه

مبحث اوّل : مسؤولیت و اقسام آن
طرح بحث
    بسياري از مباحث راجع به اصول و مباني مسؤولیت هاي حقوقي و اخلاقي پيرامون واژه مسؤولیت شكل گرفته اند . پس َآشنايي با مفاهيم لغوي و اصطلاحي مسؤولیت ضروري به نظر مي رسد لذا در اين مبحث ابتدا مسؤولیت را به لحاظ لغوي و اصطلاحي تعريف مي كنيم و سپس اقسام مختلف مسؤولیت را توضيح مي دهيم.
گفتار اوّل : تعريف مسؤولیت
اول :تعريف لغوي مسئوليت
    واژه مسؤولیت مصدر جعلي از مسئول به معني ضمانت ، ضمان ، تعهد ، مؤاخذه ، مؤظف بودن به انجام كاري ، متعهد بودن آمده است  
مسؤولیت واژه اي است كه در زبان فقهاي قديم و معاصر استعمال نشده و تعبير جديدي است كه حقوقدانان آن را مورد استفاده قرار مي دهند . هر چند كه اين واژه در متون فقهي آيات و روايات به كار رفته است . مانند آيه 34 سوره اسراء « اوفوا بالعهد انَّ العهد كان مسئولاً » يا آيه 36 سوره اسراء « ان السمع والبصروالفؤاد كل اولئك كان عنه مسئولاً» ولي آنچه در زبان فقها كاربردي وسيع دارد ، كلمه ضمان است  بنابراين در فقه مسؤولیت كيفري و مدني وجود دارد ولي بابي مستقل به نام مسؤولیت در فقه نمي توان يافت.   به اين ترتيب كلمه مسؤولیت لفظ عامي است كه بر هر كس كه امكان سؤال از او  وجود دارد اطلاق مي شود.   
    مسؤولیت داشتن لازمه داشتن اختيار است و تنها انسان آزاد و عاقل از پيامد كارهاي خويش مسئول خواهد بود  به این دليل مسؤولیت در قرآن  خاص انسان است ، اينكه مي گوييم مسؤولیت خاص انسان است ، براي آن است كه از نظر جامعه شناسي به دوراني از زندگي بشر بر مي خوريم كه در آن حيوانات نيز مسئول شناخته مي شدند.   
دوّم : تعريف اصطلاحي مسئوليت
    مسؤولیت در اصطلاح فقهاي اسلامي به معني تعهد شخص بر رفع ضرري كه به ديگري وارد كرده است ، آمده، خواه اين ناشي از تقصير شخص باشد يا ناشي از فعاليت او ، خواه بر نفس انسان باشد يا مال او   از نظر حقوق مدني نيز مسؤولیت به تعهد قانوني شخص اطلاق مي شود كه ضرري به ديگري وارد كرده است. خواه اين ضرر ناشي از تقصير خود او باشد يا اين كه از اعمال حق مشروع وي و يا حتي در برخي موارد از اعمال ديگري ناشي مي شود.  
    برخي نيز معتقدند مسؤولیت حالتي است كه در آن انسان از عمل خود مؤاخذه مي شود كه آن عمل اخلال در قاعده است حال اگر قاعده اخلاقي باشد و اختلال در آن عدم رعايت موازين اخلاقي فردي يا اجتماعي باشد ، مسؤولیت اخلاقي است و اگر قاعده حقوقي باشد و اختلال در آن ارتكاب فعل يا ترك فعل زيانبار و ايجاد ضرر و زيان به ديگري باشد و يا ارتكاب عملي باشد كه در قانون جرم شناخته باشد و براي مرتكب آن مجازات تعيين شده باشد مسؤولیت حقوقي يا قانوني است.    لذا مسؤولیت داشتن يا پاسخگو بودن به مقتضاي شيوه و چگونگي پاسخگوئي و همچنين با توجه به مقام پرسش كننده يا مؤاخذه كننده به مسؤولیت اخلاقي ، كيفري ، مدني و قراردادي قابل تقسیم  است.           
گفتار دوّم : اقسام مسؤولیت
    منظور از انواع مسؤولیت بررسي تمامي مسؤولیت هايي كه يك شخص مي تواند داشته باشد نيست . چرا كه آن از حوصله اين تحقيق خارج است . انسان در محل كار ، محيط اجتماعي ، خانواده و ... داراي انواع مسؤولیت هاست مثل مسؤولیت اداري ، شغلي و ... از ديدگاه كلي مسؤولیت به دو نوع اخلاقي و حقوقي قابل تقسيم است .   
بند اوّل: مسؤولیت اخلاقي:
    برخي معتقدند مسؤولیت اخلاقي ، الزامي است كه شخص در وجدان خويش در برابر گفتار و اعمال و افكار خود داردكه اگر عمل با  حسن نيت همراه  باشد شخص مورد مؤاخذه قرار نمي گيرد ولي اگر فاعل قصد خلاف قاعده اخلاقي را داشته باشد مسئول است اگر چه هيچ اثر مادي در خارج ايجاد نكند  به عبارت ديگر مسؤولیت اخلاقی به معناي شرمساري وجدان و احساس گناه مي باشد كه بيشتر جنبه شخصي دارد و بايد براي اين كه وارد كننده زيان مسئول شناخته شود  شرايط و اوضاع و احوال وي و وجدان و انديشه او بررسي شود.   
    با وجود ارتباط و پيوند نزديكي كه بين مسؤولیت اخلاقي و مسؤولیت حقوقي وجود دارد. از نظر قلمروگاه احكام حقوق و اخلاق متفاوت است در جاي كه خطایي ناچيز زياني بزرگ به بار مي آورد، حقوق در مسئول شناختن مرتكب ترديد نمي كند. در حالي كه اخلاق آن را عادلانه نمي بيند و تناسب بين درجه تقصير و ميزان مسؤولیت را لازم مي داند.   
     بند دوم : مسؤولیت حقوقي
    هرگاه منشاء الزام شخصي به پاسخگوئي ، معيارهاي خارجي و بر پايه رفتارهاي متداول افراد جامعه و در برابر حقوق موضوعه باشد ، مسؤولیت را مسؤولیت حقوقي يا قانوني گويند   به عبارتي مسؤولیت حقوقي مسئوليتي است كه در قانون ذكر شده است و در مقابل مسؤولیت اخلاقي قرار دارد  و مستلزم ظهور خارجي انديشه به صورت فعل يا ترك فعلي برخلاف قانون است كه همراه با ضرر و زيان باشد .
    در مسئوولیت حقوقي مفاهيم اخلاقي نيز مورد توجه قرار گرفته اند و در غالب موارد مسؤولیت مبتني بر تقصير قابل انتساب به وارد كننده زيان است . لذا عدّه اي از نويسندگان بر آن شده اند كه همه مسؤولیت ها را بر مبناي قواعد اخلاقي و مذهبي توجيه كنند.   
مسؤولیت حقوقي به مسؤولیت كيفري و مدني تقسيم مي گردد كه در ذيل توضيح خواهيم داد .
الف- مسؤولیت كيفري
    مسؤولیت كيفري زماني متوجه شخص مي گردد كه مرتكب اعمالي شود كه قانون صراحتاً و منحصراً آن را ذكر كرده است.   به عبارتي مسؤولیت جزایي التزام شخص مكلف ، به پاسخگویي آثار و نتايج زيانبار فردي و اجتماعي عمل مجرمانه اي كه انجام داده  يا ترك كرده است مي باشد.   در مسؤولیت كيفري با ارتكاب تقصير جزايي براي جامعه مجازات مجرم به عنوان يك حق شناخته شده است   زيرا با ارتكاب اين تقصير خطراتي عظيم براي آزادي اشخاص ايجاد مي گردد.   عده اي معتقد بودند كه مجرم بيمار است و كيفر دارویي شفابخش و اصلاح كننده او است . عده اي ديگر هدف از مسؤولیت كيفري را ارعاب ديگران مي دانستند امّا اين توجيهات مورد ايراد قرار گرفته است . بايد گفت مسؤولیت كيفري در عين حال كه مي تواند يكي از آثار فوق را داشته باشد . هدف اصلي آن از مجازات مجرم به جهت صيانت از جامعه است.   
    در خصوص تفاوت مسؤولیت كيفري و مسؤولیت اخلاقي بايد گفت در مسؤولیت كيفري مجرم در برابر جامعه پاسخگوي عمل مجرمانه خود است ولي در مسؤولیت اخلاقي ممكن است علي الظاهر  جنبه بيروني نداشته باشد و شخص در برابر وجدان خويش احساس مسؤولیت كند و از فعل ارتكابي شرمنده و بازخواست شود همچنين مسؤولیت كيفري وقتي محقق مي شود كه شخصي مرتكب افعالي شده باشد كه به حكم قانون جرم شناخته شده است. ضمانت اجراي مسؤولیت جزایي واكنش اجتماعي است که جامعه به صورت مختلف از خود نشان می دهد  امّا مسؤولیت اخلاقي جنبه باطني داشته و نياز به نص قانون ندارد با اين حال تاثير اخلاق و علم جزا بر روي يكديگر غير قابل انكار مي باشد  
     ب - مسؤولیت مدني
1-     مفهوم مسؤولیت مدني
    در دكترين حقوقي تعاریفی از مسؤولیت مدني به عمل آمده ، برخي معتقدند در هر مورد كه شخص ناگزير از جبران خسارت ديگري باشد در برابر او مسؤولیت مدني دارد.   از نظر گروهي ديگر مسؤولیت مدني هنگامي بوجود مي آيد كه كسي ملزم به ترميم نتايج خساراتي باشد كه به ديگري وارد كرده باشد.   
   گروهي ديگر مسؤولیت مدني را به این صورت تعریف نموده اند كه هر گاه شخصي متعهد به جبران خسارت وارده به ديگري باشد كه اين خسارت عرفاً منسوب به او باشد و شخص هیچ  حق مشروعي در اضرار به غير نداشته باشد ، مسؤولیت مدني در جبران خسارت خواهد داشت.   
    بايد توجه داشت كه در اصطلاح قانوني مسؤولیت مدني داراي دو معني عام و خاص است در معني عام به هر گونه تعهدي كه قانون برعهده شخصي قرار داده باشد تا زيان وارده به ديگري را جبران نمايد مسؤولیت مدني گفته مي شود ، اعمّ از اين كه ريشه قراردادي داشته باشد يا نداشته باشد . بر اين اساس مسؤولیت مدني به دو شاخه مسؤولیت مدني قراردادي و مسؤولیت مدني غير قراردادي تقسيم مي شود.   
    اكثر حقوقدانان معاصر با تفكيك منشاء ايجاد مسؤولیت ، مسؤولیت مدني را تنها به مواردي اطلاق مي كنند كه بدون وجود قرارداد و توافق قبلي، براي شخصي مسؤولیت جبران خسارت حاصل گردد و يا مسؤولیت مزبور در اثر عملي خارج از قرارداد و عقد باشد . با توجه به مفاد مسؤولیت مدني ، بهتر است اين نوع مسؤولیت را در مقابل مسؤولیت قراردادي بكار ببريم ، كما اينكه عنوان ضمان قهري در فقه اسلام و قانون مدني در مقابل ضمان عقدي بكار برده شده است.   
     بنابر آنچه گذشت مسؤولیت مدني از جهت مبناي ايجاد به دو نوع ، مسؤولیت مدني قراردادي و مسؤولیت مدني غير قراردادي يا قانوني تقسيم مي شود كه نوع اول بر اثر نقض قرارداد ناشي از اراده طرفين و نوع دوم ناشي از نقض و عدم رعايت حكم قانون و بدون دخالت اراده انشايي اشخاص ايجاد مي شود در اين قسمت به شناسايي اين دو نوع مسؤوليت مي پردازيم .